Jovan Cvijić, utemeljivač srpske geografije

Na današnji dan umro je Jovan Cvijić, jedan od najistaknutijih i najsvestranijih srpskih naučnika, svakako najpopularniji naučnik svoga doba na Balkanu i istovremeno, jedan od najpoznatijih geografa na svetu.

Jovan Cvijić je bio jedan od najistaknutijih i najsvestranijih srpskih naučnika, svakako najpopularniji naučnik svoga doba na Balkanu i istovremeno, jedan od najpoznatijih geografa na svetu.

Bio je osnivač Srpskog geografskog društva, predsednik Srpske kraljevske akademije (sada Srpska akademija nauka i umetnosti), profesor i rektor Beogradskog univerziteta, počasni doktor Univerziteta Sorbone i Karlovog univerziteta u Pragu.

Prilikom osnivanja Beogradskog univerziteta 1905, bio je među prvih osam redovnih profesora koji su zatim birali ceo ostali nastavni kadar.

OD PAŠNJAKA DO NAUČENJAKA: MIHAJLO PUPIN

Osim geografijom kao primarnom oblašću izučavanja, bavio se i geologijom – geomorfologijom, tektonikom, paleogeografijom, neotektonikom – ali i etnografijom, antropologijom i istorijom.

Ostao je upamćen kao utemeljivač geografije u Srbiji. Čitav život posvetio je proučavanju Srbije i Balkanskog poluostrva, putujući skoro svake godine po Balkanu.

Jovan Cvijić je rođen 12. oktobra 1865. godine u Loznici. Po završetku gimnazije, želeo je da studira medicinu u inostranstvu, međutim loznička opština nije mogla da stipendira njegovo školovanje.

Zbog toga je odlučio da upiše Prirodno-matematički odsek Velike škole u Beogradu, a odmah zatim i studije fizičke geografije i geologije na Bečkom univerzitetu, kao državni pitomac, gde je već 1893. godine doktorirao sa tezom „Das Karstphänomen“.

Ovaj rad je kasnije preveden na više jezika (kod nas “Karst”, 1895), a zahvaljujući njemu Cvijić se u svetu smatra utemeljivačem karstologije, o čemu svedoče i mnoge moderne studije.

Britanski naučnik Arčibald Giki je napisao da ovo predstavlja “zastavničko delo” nauke.
Preko trideset godina je putovao kroz naše krajeve, što je rezultiralo brojnim radovima i utemeljenjem “antropogeografske škole”.

Ono što je karakterisalo njegov naučni rad jeste uticaj klime i reljefa na građu (morfologiju čoveka), naglašavajući praktično među prvima da je čovek ekosenzibilno biće.

Osnovao je Geografski zavod Filozofskog fakulteta 1893. godine i bio njegov upravnik od osnivanja do 1927. godine. Zajedno sa grupom geografa i prirodnjaka, osnovao je Srpsko geografsko društvo 1910. godine u Beogradu. Bio je predsednik ovog društva od osnivanja do svoje smrti. Bio je dva puta rektor Beogradskog univerziteta 1906/07 i 1919/20 godine.

MILUTIN MILANKOVIĆ: DIV SRPSKE NAUKE

Postao je naučnik svetskog glasa i dobio je mnoga priznanja. Dopisni član Srpske kraljevske akademije postao je 1896. godine, a redovni član 1899. godine. Postavljen je ukazom za predsednika Srpske kraljevske akademije, 12. aprila 1921. godine. Na ovom položaju bio je do svoje smrti 1927. godine.

Osim toga bio je dopisni član Akademije nauka SSSR, Jugoslovenske akademije nauka i umetnosti, Učenog društva Parnasos iz Atine, počasni doktor Sorbone i Češkog univerziteta u Pragu. Bio je počasni član mnogih geografskih, etnografskih, prirodnjačkih i drugih društava širom sveta (Petrograd, Budimpešta, Bukurešt, …).

Dobitnik je Zlatne medalje Kraljevskog geografskog društva u Londonu, Zlatne medalje Conrad Brun i Srebrne medalje Eugen Potron Geografskog društva u Parizu, kao i Medalje Gauthiot Društva za ekonomsku geografiju u Parizu, i mnogih drugih priznanja.

Cvijićevo naučno delo je toliko obimno i značajno da ga je teško realno prezentovati. Samo neka od značajnijih naučnih ostvarenja Jovana Cvijića su:

•  Ka poznavanju krša istočne Srbije, Prosvetni glasnik, 1889.
•  Geografska ispitivanja u oblasti Kučaja, Geološki anali Balkanskog poluostrva, knj. V, 1893.
•  Das Karstphänomen, Geographiche Abhandlungen, V, Wien, 1893.
•  Karst, geografska monografija, Beograd, 1895.
•  Pećine i podzemna hidrografija u istočnoj Srbiji, Glas Srpske kraljevske akademije nauka, 46, 1895.
•  Izvori, tresave i vodopadi u istočnoj Srbiji, Glas SKAN, 51, 1896.
•  Tragovi starih glečera na Rili, Glas SKAN, 54, 1897.
•  Glacijalne i morfološke studije o planinama Bosne, Hercegovine i Crne Gore, Glas SKAN, 57, 1899.
•  Karsna polja zapadne Bosne i Hercegovine, Glas SKAN, 59, 1900.
•  Struktura i podela planina Balkanskog poluostrva, Glas SKAN, 63,1902.
•  Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva, Naselje srpskih zemalja, 1, 1902.
•  Novi rezultati o glacijalnoj eposi Balkanskog poluostrva, Glas SKAN, 65, 1903.
•  Balkanska, alpijska i karpatska glacijacija, Glas SKAN, 67, 1903.
•  Nekolika posmatranja o etnografiji makedonskih Slovena, Delo, 1906.
•  Osnove za geografiju i geologiju Makedonije i Stare Srbije, 1, 1906; 2, 1906; 3, 1911.
•  Jezerska plastika Šumadije, Glas SKAN, 79, 1909.
•  L’anexion de la Bosnie et la question Serbe, Paris, 1909.
•  Ledeno doba u Prokletijama i okolnim planinama, Glas SKAN, 91, 1913.
•  Mouvements metanastasiques dans la Peninsule Balkanique, La Monde Slave, 1917.
•  Hydrographie souterraine et évolution morphologique du Karst, Recueil des travaux de Institut de Geographi Alpine, 6 1918.
•  La Peninsule Balkanique, Geographie Humaine, 1918.
•  Đerdapske terase, Glas SKAN, 101, 1922.
•  Balkansko poluostrvo i južnoslovenske zemlje, 1, 1922.
•  Metanastazička kretanja, njihov uzrok i posledice, Srpski etnografski zbornik, knj. XXIV, 1922.
•  Geomorfologija, 1, 1924; 2, 1926.
•  Seobe i etnički procesi u našem narodu, Cvijićeva knjiga, 1927.

Posle duže bolesti, Jovan Cvijić je umro u Beogradu, 16. januara 1927. godine. Muzej posvećen ovom velikanu srpske nauke nalazi se u Beogradu.

Izvori:

• Branko Šašić, “Znameniti Šapčani i Podrinci”, Štampa “Dragan Srnić”, Šabac, 1998, Jovan Cvijić, Wikipedia, “Jovan Cvijić: život, delo, vreme”, SANU, Univerzitet u Novom Sadu